Het stille melkdrama

<b>Door Paul de Schipper

Zaterdag 8 mei 2004 - OOSTERHOUT ? Een stil drama, verbittering en een verzwegen opstand. De oorzaak: per 1 april mogen boeren die geen of weinig koeien hebben, geen melkrechten meer verhuren. Voor veel boeren vervalt daarmee een noodzakelijke bron van inkomsten. Het gevolg: ze dreigen failliet te gaan. Uit onvrede en machteloosheid keren ze hun organisaties de rug toe. Alleen al in de ZLTO-regio Drimmelen zouden 28 boeren hun lidmaatschap hebben opgezegd.
</b>
?Door dit gedoe gaan er binnen vijf jaar in Nederland drie tot vierduizend middelgrote veehouders uit. Ze worden de nek omgedraaid. Ik moet ook stoppen. Ze pakken gewoon mijn inkomen af.? Een bericht uit de boerenkeuken.

?Zes leningen bij de Rabobank?, zucht de boerin, ?en geen toekomst.? Wanneer vertrekt de laatste boer uit de Hollandse polder? Het hoeden van vee, het bewerken van het land, het einde van een duizenden jaren oude traditie lijkt in zicht. ?Over een jaar of tien zijn de boeren uit Nederland verdwenen?, voorspelden de landbouwwetenschappers Pieter Vereijken en Herman Agricola een halfjaar geleden. Waterberging, kinderspeelparadijzen, campings en landschapsparken in plaats van voedselproductie. De strijd om de melkrechten lijkt een volgende stap naar het naderend einde.

Werken

?Ze werken er hard aan?, zegt landbouwer Cees Segeren uit Lage Zwaluwe. En met ?ze? bedoelt hij minister Veerman van Landbouw en de belangenorganisatie LTO Nederland. Segeren voelt de poten onder zijn bedrijf vandaan vallen. ?Ik voel me in de steek gelaten. Ze pakken mijn inkomen af, alles wat ik met keihard werken bij elkaar heb geploeterd. Ik moet grond gaan verkopen om mijn vijfenzestigste te halen. Dat is op als het zover is, dan moet ik van een karig aow-tje gaan leven.? Het verhaal van Segeren is het verhaal van duizenden Nederlandse doorsnee-boeren.

Het gaat om dat vierkante pak uit de super. Voor degenen die het niet meer wisten: melk komt uit een koe, de fabriek maakt er een hele reeks zuivelproducten van en zet de melk voor 47 cent per liter in het schap.

Simpel verhaal, maar dat is schijn. Voor veel boeren is een liter melk anno 2004 een pak met sociaal leed.

Ze lopen er niet te koop mee. Zo zijn boeren.

Melk is een ingewikkelde handel.

Het verhaal begint in 1983. Om overproductie te bestrijden, melkpoeder- en de boterberg te reduceren wordt op Europees niveau het melkquotum ingevoerd. Een koe produceert gemiddeld 8000 liter per jaar. Melkrechten voor 100.000 kilo betekent een boerenbedrijf met 25 tot 30 koeien. De boer die voortaan meer dan de toegemeten hoeveelheid produceert, krijgt een boete.

Onttrokken aan het oog van de buitenwereld ontstaat vrijwel onmiddellijk een quotumhandel met de onvermijdelijke speculanten: kapitaalkrachtige boeren die melkrechten in de leasemarkt zetten om er stevig aan te verdienen. Wie te veel quotum heeft, verhuurt het overschot, ?verleast? in boerentermen, zijn rechten aan collega?s die tekort komen. Het blijkt gouden business. Boeren die er mee ophouden, en dus geen boer meer zijn, gaan vaak door met de verhuur van hun quotum. Ze kunnen op beide oren slapen want het is een aardige pensioenvoorziening. Voor duizenden boerengezinnen groeit de verhuur van melkrechten tot een onmisbare bron van inkomsten, net genoeg extra om het hoofd boven water te houden.

Het is D66 landbouwminister Brinkhorst die in 1999 het leasen ter discussie stelt. Politieke druk vanuit de Tweede Kamer overtuigt hem ervan de regeling in stand te houden. Zijn opvolger, CDA-er Veerman, boer en minister, denkt er anders over.

?De EU zat er dit keer niet achter?, aldus landbouwer Cees Segeren, ?het was Veerman, gesteund door de LTO.? Veerman beroept zich op een vonnis in een Duitse rechtszaak: het Thomsen-arrest. Niet boerende erven van een veehouder wilden diens melkrechten blijven verhuren. De rechter stelde hen in het ongelijk.

Veerman vindt dat de melkrechten bij de actieve producent moeten liggen. De LTO is het met hem eens. Tot woede van veel leden-quotaverhuurders die zelf geen koeien hebben en dus geen melk produceren. Zij voelen zich de dupe. Segeren: ?Melkrechten wel bij de producent? En hoe zit het met bloeiende verhuur van mestrechten, zeugenrechten en pluimveerechten? Dat gaat gewoon door. Dat is meten met twee maten over de rug van de boer.?

Handjeklap

Volgens Segeren heeft Veerman handjeklap gespeeld met de LTO: ?Hij heeft nu iets tegoed van de LTO. In Brussel is het net zo gespeeld. Nederland hoeft het leasen niet af te schaffen. Landbouwcommissaris Fishler had Veerman nodig en heeft toen gezegd: afschaffen dat leasen.? Chris van Opstal van het accountantsbureau ORZ in Rijen heeft veel agrariërs onder zijn cliënten. Volgens hem is het verhuren van melkrechten altijd al tegen de Europese regelgeving geweest: ?Het werd zoals zo veel dingen in Nederland, gedoogd. Daar wordt nu een eind aangemaakt.?. Hij bevestigt dat het verdwijnen van de leaserechten grote financiële problemen geeft: ?Voor veel boeren is het een pijler onder hun bedrijf geworden. Die valt nu ineens weg. Een aantal boeren zal gedwongen worden ermee te stoppen.?

Bij Cees Segeren staat geen koe in de stal. Toch heeft hij melkrechten. Negen jaar geleden kocht hij een nieuwe boerderij zonder aangepaste veestal. Hij besloot zijn melkquotum tijdelijk te verhuren. De stal is er nooit gekomen. Zijn melkquotum bleek te klein om de dure investeringen in de stal te kunnen doen, dus legde hij zich toe op de akkerbouw, de opbrengst van het quotum gebruikend om zijn bedrijf gaande te houden: ?De akkerbouw floreert ook al niet. Ik heb de inkomsten uit melkrechten nodig om aan mijn financiële verplichtingen te kunnen voldoen.? Het structureel verhuren van melkquota was al jaren een doorn in het oog van de melkproducerende boeren binnen de landbouworganisatie LTO. Ze zagen het als een uitholling van het rendement van de zuivelsector. De 350 miljoen kilo aan ?huurmelk? komt nu in de verkoop. Dat zou tot daling van de prijzen van melkrechten leiden. Dat was het argument, ook van de LTO. Het tegendeel is de realiteit. De melkrechten zijn nog nooit zo duur geweest. Dat maakt het voor middelgrote boeren nu onmogelijk om te groeien en melkrechten bij te kopen.

Bank

Segeren: ?Dat is nu alleen voor de grote jongens weggelegd. Van de bank krijg je als gemiddelde boer geen ene euro, dus sta je stil en ga je achteruit en is het over vijf jaar over en uit, koude sanering. Ik ken een paar schrijnende gevallen. Weduwen van boeren. Die hadden een inkomen aan de melkrechten van hun overleden man, een soort weduwenpensioen. Dat moeten ze nu verkopen. De helft van de opbrengst gaat naar de belasting. Dat betekent ook dat ze van hun erf gejaagd worden, want ze kunnen de boerderij niet meer betalen.?

Hij geeft een rekenvoorbeeld: ?Stel je verhuurt 100.000 kilo melk. Daar krijgt je 14.000 euro per jaar voor. Nu moet je, gedwongen, verkopen. De helft van je rechten zit op pachtgrond van Domeinen. Die instantie gaat met vijftig procent van de verkoop weg. Hou je 50.000 kilo. Daar vang je in de verkoop 70.000 euro voor. De belasting neemt de helft mee. Hou je over een ?gouden handdruk? van 35.000 euro. Daar ben je in twee jaar met gemak doorheen. Dan ben je boer af, je boerderij kwijt en je hebt geen cent meer. Tussendoor krijg je bezoek van ZLTO-advies waar je dan weer voor moet betalen. Je eigen standsorganisatie zaagt je eerst een been af en wil je dan tegen duur geld ook nog een prothese verkopen.?

De druk op de boeren om hun melkrechten te verkopen is ongewoon hard. Een citaat uit een brief van de regionale directie Zuid van de Dienst Domeinen aan boeren met melkrechten op grond van Domeinen: ?Het is duidelijk dat de nieuwe regelgeving tot grote gevolgen zal leiden. U dient met ingang van 1 april 2004 zeventig procent van uw melkquotum zelf te produceren in eigen bedrijfsgebouwen.? De brief spreekt van ?wanprestatie? als dat niet gebeurt en wijst op de vergaande consequenties.

Confrontaties

Segeren heeft het melklease-probleem vele keren op ZLTO-vergaderingen ter sprake gebracht. Het leidde soms tot emotionele taferelen en harde confrontaties met ZLTO-bestuursleden, zoals in hotel Van de Valk in Gilze op 20 februari van dit jaar. Segeren spreekt van: ?Een bijna opstand, maar de vakbladen zwegen er over, geen letter. Iedereen is bang van de LTO.?

?Er is veel onrust?, bevestigt Arie Hessels uit Terheijden, ZLTO-bestuurslid voor de regio Drimmelen, ?maar Segeren is de heetste aardappel in de pan.? Hessels, een boerenzoon, maar niet meer boerend, staat zelf ook voor de keuze: zijn melkrechten verkopen of opnieuw beginnen als veehouder: ?De opbrengst van melkrechten is een deel van mijn inkomen. Dat ben ik straks kwijt. Van de opbrengst gaat inderdaad de helft naar de belasting.?

Cees Segeren heeft per 1 januari zijn lidmaatschap bij de Zuidelijke Land-en Tuinbouworganisatie(ZLTO) opgezegd: ?Ik ben niet de enige?.

ZLTO en LTO hebben in de agrarische vakbladen het opzeggen van leden toegegeven, maar zwijgen over aantallen. ?Er zeggen inderdaad heel wat leden op, maar ik beschik niet over cijfers?, aldus een ZLTO-woordvoerder van het hoofdkantoor in Tilburg.

Volgens hem zijn de opzeggers ook boeren die stoppen: ?Maar natuurlijk spelen incidenten als met die melklease ook een rol.? Financieel adviseur Chris van Opstal: ?Er zijn boeren die van het leasen af willen en er zijn boeren die er voor vechten. De LTO zit in een heel moeilijk parket. Ze hebben zo veel tegengestelde belangen binnen één huis dat het bijna onmogelijk is om ieders belangen te behartigen.? De ZLTO in Tilburg: ?De LTO heeft het afschaffen van de melklease bevorderd. Dat klopt. Het kiezen voor het brede belang, afgewogen tegenover het belang van individuele boeren die hier nadeel van ondervinden.? De tegenstanders van het afschaffen van de melklease hebben zich verenigd in de stichting ?Handen van melkleasen?. De stichting heeft een kort geding aangespannen tegen minister Veerman van Landbouw. De zaak dienst op 14 mei bij de rechtbank in Den Haag.

Het verdwijnen van het verhuur van melkrechten door niet melkproducerende boeren is maar één probleem voor de Nederlandse agrarische sector. Liberalisering van de wereldhandel en uitbreiding van Europa met miljoenen hectaren goedkope grond en miljoenen goedkope arbeidskrachten kunnen ertoe bijdragen dat het snel afgelopen kan zijn met de Nederlandse boeren.

Chris van Opstal: ?Het gaat om meer dan alleen melk. Ik vraag me af in hoeverre Nederland nog een agrarische sector in stand wil houden. De kostprijs van onze boeren ligt te hoog, de concurrentiekracht verdwijnt. Dat komt door prijsverhogende regelgeving die in Nederland strak wordt doorgevoerd maar in andere landen niet. Een voorbeeld daarvan is de milieuwetgeving. Nederland prijst de boeren de markt uit. Het einde van het agrarische tijdperk? Nederland heeft nooit duidelijk een keus gemaakt, daardoor krijg je schrijnende situaties. De vraag is: gaan we wel of niet door met boeren of maken we er hier één grote stad van??

Bron: [www.bndestem.nl]