Alleen met boerenverstand kom je er niet

Cadeau gedaan door Neerlandicus Tessa Sparreboom

Column, gepubliceerd op De Correspondent:

In een simpele wereld is alles op te lossen met boerenverstand
Tessa SPARREBOOM
Neerlandicus

‘Het fundament klopt niet. En iedereen weet: als het fundament niet goed is, moet je niet bouwen. Dat is gewoon boerenverstand’, aldus Kamerlid Caroline van der Plas van de BoerBurgerBeweging tijdens het stikstofdebat van 23 juni. Een verwijzing naar haar verkiezingsbelofte: ‘Het is tijd voor boerenverstand in de Tweede Kamer.’

Van der Plas maakt wel vaker agrarische toespelingen. Ze is het Kamerlid met een ‘poten-in-de-klei-mentaliteit’ en voor wie een feit een ‘waarheid als een koe’ is. Van de stikstofkaartjes klopt ‘geen biet’.

Toch is het ‘boerenverstand’ dat Van der Plas zo graag in de Kamer ziet meer dan een flauwe knipoog naar de achterban.

Boerenverstand versus het valse vernuft
Wat is boerenverstand? Zijn er ooit artsen tot een diagnose gekomen met ‘gezond oncologenverstand’, of bestaat er zoiets als ‘ambtenarenintellect’? En wat impliceert het gebruik van de term ‘boerenverstand’?

De eerste vindbare vermelding van het woord staat in de Overijsselsche Courant van 2 februari 1844. De journalist bericht over het ‘VOORSTEL om het water uit de omstreken van COEVERDEN door middel van de rivier de Vecht af te leiden’. Een slecht idee, want bij een hoge waterstand kan de Vecht al dat water helemaal niet afvoeren, en ‘(...) om dit te begrijpen heeft men het vernuft niet noodig van eenen Hoofd-Ingenieur van den waterstaat, doch alleen wat plaatselijke kennis en boerenverstand’.

Vernuft versus boerenverstand. Nodeloos ingewikkeld doen versus één-en-één-is-twee-denken. In die tegenstelling is vernuft bijna valsig, met alle gedachtekronkels en omwegen die erbij horen, en heeft de rechtlijnigheid van het boerenverstand juist iets eerlijks. Uit het citaat spreekt wantrouwen jegens de ingenieur, wiens boerenverstand er tijdens zijn opleidingsjaren blijkbaar is uitgeslagen om plaats te maken voor een heel ander soort denken. Hij denkt dat-ie heel wat is, die ‘Hoofd-Ingenieur van den waterstaat’, maar zijn complexe logica is blind voor het meest voor de hand liggende probleem – terwijl het allemaal zo simpel is.

Ook bij Van der Plas is de achterdocht voelbaar. ‘Dat is gewoon boerenverstand’, zei ze toen de stikstofplannen van het kabinet volgens haar door de shredder konden. Hoe dacht minister Van der Wal dat boerenverstand te weerleggen? Met welke Haagse logica ging ze deze plannen er alsnog doorduwen?

Een simpel maar superieur denken
De journalist van de Overijsselsche Courant en Van der Plas beroepen zich op een eenvoudig soort denken, dat tegelijkertijd een bepaalde superioriteit uitstraalt. Er is geen sprake van vertroebeling door bijvoorbeeld opvoeding of opleiding. De site van de BoerBurgerBeweging rept van samen oplossingen vinden: ‘gewoon je “boerenverstand” gebruiken, noemen we dat bij BBB’. Dat ‘gewoon’ onderstreept dat boerenverstand iets alledaags is, iets wat iedereen van nature is gegeven. We kunnen allemaal lekker logisch nadenken, of niet soms?

Het is een aantrekkelijke gedachte. Iedereen heeft een bepaald basisintellect en daarmee zou alles op te lossen moeten zijn. Maar als iedereen boerenverstand heeft, waarom riep Van der Plas in 2021 dan dat het ‘tijd [was] voor boerenverstand in de Tweede Kamer’? Blijkbaar werd er voor de verkiezingen niet lekker logisch nagedacht in Den Haag. Iedereen mag dan wel boerenverstand hebben, maar niet alle mensen (lees: andere politici) gebruiken het.

In het woord ‘boerenverstand’ zit een soort distinctiedrift. Wie boerenverstand heeft, beschikt over een simpele logica die universitair geschoolden (die Hoofd-Ingenieur, bijvoorbeeld) zijn kwijtgeraakt en hebben vervangen door een ondoorgrondelijk en mogelijk zelfs kwaadaardig ‘vernuft’. En als de politiek dat simpele boerenverstand negeert, waar is ze dán mee bezig?

Er zijn boeren die niet schromen om dat bij ministers thuis te komen vragen.

Van der Plas laat zien hoe bang Nederland is voor intellectualisme
Boerenverstand impliceert vaak een eenvoudige oplossing. Meer water in een overvolle rivier? Niet doen, dump het maar ergens anders. Een stikstofplan dat de boeren benadeelt? ‘Terug naar de tekentafel’, aldus het boerenverstand van Van der Plas, alsof de politiek na jaren gesteggel het voor de hand liggende antwoord daar opeens wel gaat vinden.

Wat zegt het dat een populair Tweede Kamerlid grote maatschappelijke problemen wil oplossen met ‘gewoon boerenverstand’? En dat die retoriek niet eens belachelijk, maar bekend aanvoelt?

Van der Plas laat maar weer eens zien hoe bang Nederland is voor intellectualisme. Het is dezelfde afkeer als die achter het jarenlange succes van ‘nuchter liberaal talent’ (aldus Trouw) Klaas Dijkhoff. ‘Da’s logisch’, zei de oud-fractieleider van de VVD schouderophalend en met Brabantse tongval als er weer een groep moest ‘worden aangepakt’. Diezelfde angst verklaart waarom niet alleen experts, maar ook ‘sceptici’ voortdurend aan het woord komen over de corona-, stikstof- en klimaatcrisis. Zij hebben daar met hun boerenverstand immers ook wel ideeën over.

Dat is het gevaarlijke: ‘boerenverstand’ impliceert dat iedereen over alles iets te zeggen kan hebben en dat elke mening evenveel waard is. Op voorwaarde dat die mening dus wel met boerenverstand tot stand is gekomen – en laat het volgens Van der Plas in de politiek precies daar nou aan schorten. De suggestie dat beleidsmakers – in tegenstelling tot jijzelf – niet logisch nadenken schept, om in de plattelandsmetaforiek te blijven, een voedingsbodem voor haat, complotten en door trekkers geblokkeerde wegen.

Dat een democratie daarmee niet is geholpen, snapt iedereen – met of zonder boerenverstand.