Hoge Raad: overheid moet gelijke kansen bieden bij gronduitgifte

De overheid moet gelijke kansen bieden bij de uitgifte van grond. Dat heeft de Hoge Raad, de hoogste Nederlandse rechter, bepaald. Het Financieele Dagblad schrijft dat de uitspraak grote gevolgen kan hebben voor huidige en toekomstige woningbouw.
Volgens de krant komt de Nederlandse ambitie om in tien jaar een miljoen woningen te bouwen in gevaar door deze uitspraak. Gemeenten mogen door de uitspraak niet langer direct grond verkopen aan ontwikkelaars, want andere partijen moeten volgens de rechter gelijke kansen krijgen bij de aanbesteding.
"Dit kan grote gevolgen hebben voor de woningbouw, maar het hangt er wel echt van af hoe betrokkenen hierop gaan reageren", zegt universitair hoofddocent bestuursrecht Annemarie Drahmann van de Universiteit Leiden. "Advocaten, vastgoedbedrijven en gemeenten zijn nu aan het kijken: wat gaat deze nieuwe hoofdregel betekenen in de praktijk."
Corruptie voorkomen
De overheid moet zich volgens de Hoge Raad ook bij het sluiten van contracten houden aan beginselen van behoorlijk bestuur, waaronder het beginsel van gelijke kansen. Je mag niet zomaar een contract met één partij sluiten, zonder dat andere partijen hun interesse konden tonen. Het gelijkheidsbeginsel moet corruptie binnen de overheid voorkomen.
De uitspraak geldt alleen voor projecten waar de gemeenten de grond in eigen handen heeft. Voor grondverkopen door particulieren, projectontwikkelaars of agrariërs geldt dit dus niet.
Schaarse vergunningen
De Hoge Raad verwijst in de uitspraak naar een eerdere bestuursrechtelijke uitspraak van de Raad van State uit 2016. Hierin is bepaald dat de overheid gelijke kansen moet bieden bij het verlenen van kansspelvergunningen. Van zo'n vergunning is er binnen een gemeente vaak maar één beschikbaar, waardoor het bieden van gelijke kansen noodzaak is. Nu geldt de regel ook voor het sluiten van contracten.
De Hoge Raad biedt op de algemene regel van gelijkheid wel een uitzondering. Als er maar één partij voor de aanbesteding in aanmerking kán komen, dan mag een uitzondering gemaakt worden. De overheid zal dit wel moeten motiveren.
Het FD schrijft dat bij tal van lopende bouwprojecten nu moet worden bekeken of aan de nieuwe eis is voldaan. Drahmann nuanceert dit: "Het zou kunnen dat vastgoedpartijen procedures willen starten tegen concurrerende bedrijven, omdat ze vinden dat er geen gelijke kansen waren bij de verkoop. Ik hoop dat ze met de huidige wooncrisis vooral vooruitkijken."
Maar ook zij denkt dat het bij sommige bouwprojecten wel tot vertraging gaat leiden: "Ik ben niet zo bang voor contracten die al gesloten zijn, meer voor die nog gesloten moeten worden. Het kan zijn dat gemeenten door de uitspraak geschrokken zijn dat ze het anders moeten inrichten, maar nog niet weten hoe. Dat kan leiden tot verlamming. Ook is nog niet helemaal duidelijk hoe de uitzondering geïnterpreteerd wordt. Dat soort dingen kosten tijd."
'Veel transparanter'
Er is volgens Drahmann wat weerstand omdat een aanbestedingsprocedure door sommigen wordt gezien als omslachtig en tijdrovend. "De uitspraak verplicht echter daar niet toe", zegt Drahmann, "Je kan het ook doen via loting, wat sommige gemeenten al doen. Dat is helemaal niet zo ingewikkeld en maakt het veel transparanter. In het algemeen is deze uitspraak daarom goed nieuws voor de sector."
Drahmann zegt dat een projectontwikkelaar tot nu toe grond kon aankopen als die zich als eerste meldde, waarbij de juiste connecties binnen de gemeente een belangrijke rol spelen. "Door middel van een open selectieprocedure maakt iedereen kans. Ook burgerinitiatieven. Dat is iets om toe te juichen."
Dat het kan, bewijst het Rijksvastgoedbedrijf. Op de website biedboek.nl bieden zij hun aanbod aan onroerende zaken al jarenlang aan. Drahmann: "Het zou heel goed zijn voor de Nederlandse woningmarkt als we in de toekomst op deze regel alert zijn en aan de bel trekken als er wat misgaat, maar het verleden laten rusten."