Wel of niet vaccineren? “Iedereen moet zich van eigen verantwoordelijkheid bewust zijn”

Rhinopneumonie, influenza, droes en mogelijk West-Nijl vormen een constante bedreiging voor paard en pony. De omstandigheden waarin ieder paard en eigenaar verkeren verschillen echter. Daarom zijn algemene richtlijnen niet te geven. Gezond verstand en de portemonnee van de eigenaren zijn, naast de meedenkende dierenarts, de bepalende factoren.BelangenDiscussiëren over de bestrijding van infectieuze ziekten is als kijken naar de verkiezingsdebatten. Soms boeiend, soms slaapverwekkend. Maar in alle gevallen praat een ieder voor zijn eigen achterban en tracht anderen van zijn/haar eigen gelijk te overtuigen. Het is immers ook ieders doel om een zetel in de Tweede Kamer te veroveren. De overeenkomst is dat de belangen van het kleine fokkertje met twee Shetland pony’s een geheel andere is dan die van een fokker met twintig merries. De sportstal met veertig topsportpaarden is daarvan weer geheel verschillend, terwijl een ruitersportcentrum er nog weer anders tegenaan kijkt.Dilemma’s schetsenEen groot verschil met de politiek is dat het niet het gezamenlijke belang is om hippisch Nederland vrij te krijgen van infectieuze ziekten. Professor dr. Marianne Sloet van Oldruitenborgh, hoogleraar Inwendige Ziekten Paard aan de Universiteit Utrecht, is ook de veterinair adviseur van onder meer de KNHS. De uitbraken van rhino-pneumomie in Valencia en Vejer de la Frontera plaatsten haar weer eens in het middelpunt van de belangstelling van de hippische wereld. StreamerSloet weet namelijk als geen ander in Jip-en-Janneketaal de dilemma’s te schetsen waarvoor de hippische wereld staat als het gaat om infectieziekten.Maatwerk“Iedereen met een paard of pony zou in overleg moeten gaan met de dierenarts om met hem/haar te gaan kijken wat in deze specifieke situatie raadzaam is. Het is onmogelijk om met generieke, voor de gehele sector geldende, regels te komen. Daarvoor is deze wereld niet alleen te divers, ook ontbreken de van overheidswege te verstrekken machtsmiddelen om zaken dwingend voor te schrijven. Het zou mooi zijn als we een vaccinatieschema zouden hebben, dat uniform toegepast kan worden, maar dat is er niet, dus gaat het bij ieder paard en pony en bij elke stal om maatwerk”, vertelt Sloet.KostenplaatjeDoorvragend kom je er achter dat als een eigenaar zijn dier een optimale bescherming wil bieden tegen alle infectieuze besmettingen er een kostenplaatje aanhangt van ongeveer 300 tot 400 euro per jaar. “Dat is voor veel mensen best op te brengen, als ze in plaats van ieder jaar om de twee jaar hun uitrusting aan de nieuwste modekleuren zouden aanpassen”, lacht Sloet. In de praktijk hoort zij vaak de opmerking dat dierenartsen een adequate vaccinatie alleen maar voorschrijven omdat ze er zelf beter van zouden worden. “Dat is onzin! Probleem is dat het vaccinatieprogramma voor mensen door de overheid gefinancierd wordt. Het voorkomen van infectieziekten bij dieren is de verantwoordelijkheid van ons als houders van die dieren en daarvan moeten wij mensen dus de kosten voor onze rekening nemen”.Influenza virusHet enten tegen influenza moet de eerste keer, het liefst al bij het veulen na het spenen, drie maal geschieden, om vervolgens tweemaal per jaar herhaald te worden. In de eerste vaccinaties dient ook steeds het vaccin tegen tetanus te zijn opgenomen. Daarna kan men één of tweemaal per jaar vaccineren tegen influenza, maar hoeft men maar één maal per twee jaar opnieuw het tetanus vaccin mee te nemen. Daar houdt men zich aan als men aan wedstrijden of keuringen meedoet, want influenza is een verplichte enting.”Restverschijnselen“Mocht de vaccinatie aan het veulen niet gegeven zijn, dan kan men op latere leeftijd deze vaccinaties alsnog toedienen.” Sloet sluit echter niet uit dat een veulen dat niet tegen influenza is ingeënt en wordt besmet op latere leeftijd daar toch nog hinder van kan ondervinden. “Er zijn restverschijnselen van een ernstige influenza-infectie, die ook jaren later nog merkbaar zijn”. Het influenzavirus is een sterk virus en is gemakkelijk overdraagbaar. Daardoor zijn de gevolgen van een uitbraak op een stal waar niet wordt gevaccineerd ernstig.Wel wordt door Sloet opgemerkt dat het ene paard op die stal dat wel is gevaccineerd wel degelijk redelijk beschermd is en mogelijk bij een hoge infectiedruk wel ziek wordt, maar niet zo ernstig als een niet-gevaccineerd dier.RhinopneumonieDit is een ingewikkelde materie. “Uitgangspunt is dat na een basisvaccinatie van twee injecties met een tussentijd van vier weken men tweemaal per jaar moet hervaccineren.Dit vaccin beschermt prima tegen de verkoudheid en het beschermt naar alle waarschijnlijkheid ook redelijk goed tegen abortus. Daarbij moet de opmerking worden gemaakt dat we af en toe op goed gevaccineerde bedrijven toch een uitbraak van abortus zien. Maar naar alle waarschijnlijkheid ligt het aantal abortussen toch duidelijk lager dan wanneer er niet gevaccineerd zou zijn.”Hele stal“Waar ik geen goed onderbouwde uitspraak over kan doen is de neurologische vorm. We weten dat er in een volledig gevaccineerde groep paarden, zoals in het Amerikaanse Ogden in 2011 bij Quarters, toch de neurologische variant kan uitbreken. Belangrijk is om op te merken dat het weinig zin heeft om individuele dieren te vaccineren: de hele stal moet worden gevaccineerd! Doe je dat niet, dan kan de infectiedruk zo groot worden dat de vaccinatie van dat ene paard ook minder zin heeft. Men moet dus zorgen voor groepsimmuniteit. Komt er dan onverhoopt een paard binnen dat besmet is, dan kan dit paard in zijn eentje minder snel voor een grote uitbraak van rhino-pneumonie zorgen. Beter is dat van tevoren wordt geëist dat zo’n paard al gevaccineerd is, voordat het op een volledig gevaccineerde stal komt.Voor vaccineren tegen rhino en ook tegen droes geldt, dat je het beste alle paarden uit de stal vaccineert. - Foto: DigiShotsBeschermingsniveau“Naar mijn overtuiging is er, bij volledige vaccinatie van een stal, een beschermingsniveau tussen de 95% en 100% tegen de verkoudheidsvorm van rhinopneumonie. Proefondervindelijk, zonder daar percentages voor te kunnen noemen, is vastgesteld dat het aantal abortussen op volledig gevaccineerde stallen lager ligt dan op stallen waar niet wordt gevaccineerd. In Kentucky werd daarvoor min of meer het bewijs geleverd. Op stoeterijen had men een bepaald niveau van abortus. Dat begon te irriteren en daarom heeft men collectief afgesproken alle fokmerries en hengsten te vaccineren. Nadien heeft men de aantallen abortussen significant zien dalen.”Neurologische variant“Over de neurologische variant hebben we veel minder cijfers. Ten eerste omdat het niet goed werd en wordt geadministreerd en ten tweede omdat het zeer zelden voorkomt. Daarom is Valencia voor ons als wetenschappers een hele ‘mooie’ testcase (lees kadertje Valencia). De uitbraak daar heeft de buitenwereld iets geleerd dat wij al lang wisten, namelijk hoe snel een besmetting op een stal om zich heen kan grijpen. We zullen de uitkomsten van het epidemiologisch onderzoek van Valencia moeten afwachten om goed zicht te krijgen in hoeverre de vaccinatie tegen rhinopneumonie bescherming biedt tegen de neurologische vorm. Deze onzekerheid zou echter niet mogen leiden tot het niet overgaan tot vaccineren. De noodzaak van vaccineren om de twee minder ernstige vormen van rhinopneumonie te voorkomen is er wel degelijk”, stelt Sloet.WestnijlvirusHet is niet de vraag of het Westnijlvirus in Nederland de kop opsteekt, want dat is een ding dat zeker is. De vraag is wanneer dit gaat gebeuren. Dit is een gevleugelde uitspraak van Sloet geworden. “We moeten echt serieus over dit virus gaan nadenken. In 2020 zijn weliswaar geen paarden besmet geraakt, maar wel een zestal mensen. We mogen er van uitgaan dat er nu in Nederland muggen rondvliegen met dit virus en dan zal een besmetting dus vaker gebeuren. Ook bij paarden, want dat is ook in de landen om ons heen gebeurd.”Muggen“Iedere eigenaar moet zelf beslissen, maar ik vaccineer zelf wel mijn paarden. De eerste keer dient het paard in april/mei tweemaal te worden gevaccineerd met minstens een maand ertussen en daarna volstaat één vaccinatie per jaar, ook weer in april/mei, voor paarden die Nederland niet verlaten. De reden om in het voorjaar te vaccineren is dat we in Nederland niet veel muggen in de winter hebben. Gaan paarden voor de sport richting Middellandse Zee, dan is tweemaal per jaar vaccineren verstandiger.NadelenEr kleven echter twee ‘nadelen’ aan dit vaccin. Het is duurder dan influenza of rhinopneumonie en het is niet jarenlang houdbaar, waardoor een dierenarts het vaccin, als niet wordt afgenomen, na de uiterste houdbaarheidsdatum moet weggooien. Bij het vaccineren tegen het Westnijl-virus is het van belang om je te realiseren dat het om een infectie door muggen gaat en dat het wel of niet gevaccineerd zijn van de rest van de stal niet toe of af doet aan de bescherming van het gevaccineerde paard. Dat paard is in alle gevallen goed beschermd”.Droes“Voor droes is een goed vaccin beschikbaar. Dit moet in de bovenlip worden geïnjecteerd en niet alle paarden vinden dat prettig. Je moet deze vaccinatie wel blijven volhouden, want de immuniteit na vaccinatie is minder groot dan na een natuurlijke besmetting met droes. Er zijn mensen die het niet erg vinden als hun paard op jonge leeftijd met droes besmet raakt en de eventuele risico’s voor lief nemen. Er zijn ook mensen die daar anders over denken. Zij vaccineren hun veulens op de leeftijd van vijf à zes maanden twee keer, voordat ze hun veulens naar de opfokbedrijven sturen. Deze paarden zijn beschermd. Daarna vaccineren zij niet meer en als zo’n paard dan op tweejarige leeftijd toch met droes besmet raakt dan zijn de gevolgen veel minder heftig. Ook hier geldt, net als bij rhino, dat je het beste alle paarden die op een bedrijf aanwezig zijn kunt vaccineren”, vertelt Sloet.Ook voor droes is een vaccin op de markt - Foto: DigiShotsSchema“Ik zou graag een schema voor vaccinaties willen geven, maar dat is onmogelijk. Gaat het om de eigenaar van twee Shetland pony’s die woont in Noord-Friesland, of gaat het om een opfokbedrijf waar 300 paarden lopen? En dat verschilt weer aanzienlijk van een vergelijkbaar bedrijf waar slechts 20 paarden rondlopen, terwijl een bedrijf met dertig fokmerries weer andere risico’s loopt. En dan is de vraag: zijn de financiële middelen aanwezig en welk bedrag heeft men er voor over? En hoe groot is de kans dat de paarden op dat bedrijf met andere paarden in contact komen? Het is dus constant wikken en wegen.Niet ter discussieVoor een verstandige keuze is het absoluut noodzakelijk dat er een goed contact is tussen de eigenaar en zijn dierenarts. In dat gesprek zou het moeten gaan over de gehele preventieve zorg, waaronder ik ook het ontwormen wil scharen. Maak een totaalplan. Als er keuzes gemaakt moeten worden, staan er volgens mij een paar entingen zeker niet ter discussie. De eerste is de vaccinatie tegen tetanus, dat is een vreselijke ziekte die gemakkelijk te voorkomen is. Datzelfde geldt ook voor de basisenting tegen influenza. Die bestaat formeel uit 3 injecties en we doen er in Nederland doorgaans maar twee. Maar drie is echt beter! Waar de discussie wel over moet gaan is hoe we omgaan met de vervolg vaccinaties tegen influenza, één of twee keer per jaar, en hoe we rhinopneumonie, Westnijlvirus en droes aanpakken. Dat laat zich vanwege de vele haken en ogen die daar aan vastzitten niet in één tabel vastleggen.Manege-eigenaarZo heb ik ooit eens een manege-eigenaar geadviseerd om niet tegen rhinopneumonie te vaccineren. Ik constateerde tijdens mijn bezoek aan zijn stal dat het bedrijf financieel krap zat en dat er net genoeg geld was om de paarden goed te voeren en te ontwormen. In mijn ogen kon hij zijn geld beter uitgeven aan goed ruwvoer en een goede wormbestrijding en dan pas gaan denken aan het vaccineren tegen rhinopneumonie”, vertelt Sloet.Beperkte houdbaarheidDe kosten kunnen een reden zijn voor een paardenhouder om niet geheel te vaccineren. Zeker als iemand meerdere paarden heeft, kan het aardig in de papieren lopen. De kosten van totaal vaccineren hangen af van verschillende factoren (zie kader). “Het ligt veel genuanceerder dan alleen de prijs van het individuele vaccin. Gezien de beperkte houdbaarheid van vaccins moeten fabrikanten en dierenartsen er bijvoorbeeld ook rekening mee houden dat een gedeelte van hun voorraad in één jaar niet wordt toegediend en het jaar erna de houdbaarheidsdatum is verstreken. Dit werkt immers ook wat kostprijsverhogend.”Totaalvaccin?Er zijn op dit moment in Nederland voor paarden geen cocktails beschikbaar met alle infectieziekten erin (behalve de combinatie influenza/tetanus), zoals dat wel het geval is voor honden. Ook is nog niet veel onderzoek gedaan of alle vaccinaties op één dag - wel op verschillende plaatsen in het lichaam - net zo’n goede weerstand geven als wanneer vaccinaties op verschillende dagen worden toegediend. Verschillende vaccins mogen bij het paard op dit moment zeker niet in één injectiespuit worden opgetrokken en als één injectie worden toegediend.ConditieIs het waarschijnlijk dat een paard dat zich in een blakende welstand bevindt makkelijker de gevolgen van een besmetting kan weerstaan dan een paard dat in een matige tot slechte conditie verkeert? “Een in topconditie verkerend paard kan ook zeer hard getroffen worden door een besmetting, want dat hangt onder meer af van de hoeveelheid virus waarmee het dier wordt besmet. Ik denk dat we dat ook hebben geleerd van de COVID19 uitbraak. Daaraan zijn net zo goed in goede conditie verkerende, sportieve mensen bezweken als mensen die door een columniste als ‘dor hout’ werden omschreven. Iedereen kan aan de beurt komen. Dat is het vervelende van infectieziektes”.Conclusie“Als we alle paarden in geheel Nederland zouden vaccineren tegen rhinopneumonie dan hebben we veel minder virusdeeltjes in omloop en dus minder rhinopneumonie uitbraken. Wat dat echter voor een individuele stal oplevert is de vraag, omdat we weten dat in volledig gevaccineerde populaties incidenteel toch uitbraken van abortus en neurologie kunnen voorkomen. Dat is een reden waarom organisaties als de FEI op dit moment niet gaan verplichten dat paarden tegen rhinopneumonie gevaccineerd moeten zijn. De andere reden is dat er momenteel in geheel Europa beperkt vaccin tegen rhinopneumonie beschikbaar is. Maar later dit jaar is dat vaccin wel weer beschikbaar, dus laat iedereen nu eens gaan nadenken hoe we met elkaar 2022 in willen gaan”, is de stellige overtuiging van Sloet.Imke en TootsImke Schellekens-Bartels wilde in 2013 met Toots naar CDI Qatar. “Vaccinatie tegen het herpes virus was verplicht. Kort na de vaccinatie kreeg Toots last van zijn neus, hij had duidelijk jeuk, vermoedelijk veroorzaakt door een zenuw in het hoofd, die geïrriteerd was door de entstof. Dat is trouwens nooit bewezen. Maar het duurde lang -twee jaar- voordat Toots hersteld was.Imke Schellekens Bartels - Hunter Douglas Toots World Equestrian Festival, CHIO Aachen 2012 © DigiShots - DigiShotsCoby van Balen en BMC Pasternak DVBVoor Coby was BMC Pasternak DVB haar laatste paard voor de topsport. Maar het liep anders. “Tussen de indoor kampioenschappen en Dortmund in 2006 had ik Pasternak, net als al onze andere paarden, laten inenten tegen rhino. Na Dortmund bleek de Pasternak niet helemaal fit. Ik werkte hem licht aan de longe en ineens maakte hij met zich achterbenen hanentred-achtige passen. Dat was ongeveer drie weken na de vaccinatie. De volgende dag deed hij dat ook tijdens het rijden. We gingen naar de dierenarts, maar ze konden de oorzaak niet vinden. Niemand durfde een relatie te leggen tussen de vaccinatie en deze verschijnselen. Pasternak ging hard achteruit. Pas toen we in Gent waren, werd er rhino gediagnosticeerd. Na het afscheid van Pasternak, hebben we een aantal jaren niet tegen rhino gevaccineerd. Vandaag de dag doen we dat wel weer. En we willen geen paarden in onze stallen hebben die niet gevaccineerd zijn”.Valencia“In Valencia waren 752 paarden. Het is nu de taak van de FEI om na te gaan hoeveel van die paarden recent gevaccineerd zijn tegen rhino. Met die inventarisatie zal nagegaan kunnen worden of er een verband is tussen gevaccineerd zijn of niet, ziek worden of niet, en wel of niet neurologisch worden. Stel: van de aanwezige paarden in Valencia is 20% gevaccineerd en van de paarden die ziek werden en de neurologische verschijnselen vertoonden was 80% gevaccineerd, dan is er maar één conclusie mogelijk. Vaccineren tegen rhino beschermt niet tegen de neurologische vorm. Maar stel nu het omgekeerde: 40% van de aanwezige paarden was gevaccineerd, maar van de zieke en neurologische paarden was maar 2% gevaccineerd. Dan geeft vaccineren dus wel degelijk bescherming. Heel interessant, vooral omdat dit om een grote groep paarden gaat, terwijl het tot nu toe veel kleinere groepen betroffen”.Waar hangen de kosten van het vaccineren vanaf?Het is heel moeilijk om exacte prijzen voor de diverse vaccinaties te geven. Er zijn meerdere factoren die een rol spelen. Samengevat hangt het samen met onderstaande zaken:>> Of er meerdere paarden tegelijk kunnen worden gevaccineerd, of dat het maar om één paard gaat;>> Of er per paard meerdere vaccinaties tegelijk kunnen worden gegeven;>> Of de dierenarts de paarden en het bedrijf kent en de korte klinische beoordeling die aan iedere vaccinatie vooraf gaat, dus meer of minder tijd kost>> Of de dierenarts een totaal aan bedrijfsbegeleiding op het bedrijf doet en wel of niet ook voor spoedgevallen komt.Tekst: Jacob Melissen | Foto’s: M. Sloet en DigishotsDit artikel verscheen in Hoefslag 8, 2021. Bekijk het complete magazine onlin...